Goa Trip गोवा

 Goa Trip

गोवा (कोंकणी: [goa] ⓘ ) हे भारताच्या नैऋत्य किनार्‍यावरील कोकण प्रदेशातील एक राज्य आहे, जे भौगोलिकदृष्ट्या पश्चिम घाटाने दख्खनच्या उच्च प्रदेशापासून वेगळे केले आहे.[6][7] उत्तरेला महाराष्ट्र राज्ये आणि पूर्वेला आणि दक्षिणेला कर्नाटक, पश्चिमेला अरबी समुद्र या राज्यांनी वेढलेले आहे. क्षेत्रफळानुसार हे भारतातील सर्वात लहान आणि लोकसंख्येनुसार चौथे सर्वात लहान राज्य आहे. सर्व भारतीय राज्यांमध्ये गोव्याचा दरडोई जीडीपी सर्वाधिक आहे,[3][8] संपूर्ण देशाच्या दरडोई जीडीपीच्या अडीच पट जास्त आहे.[9] भारताच्या अकराव्या वित्त आयोगाने गोव्याला त्याच्या पायाभूत सुविधांमुळे सर्वोत्कृष्ट स्थान दिलेले राज्य घोषित केले आणि भारताच्या राष्ट्रीय लोकसंख्येच्या आयोगाने भारतातील जीवनाचा दर्जा (कमिशनच्या "12 निर्देशकांवर आधारित") म्हणून रेट केले.[9] मानवी विकास निर्देशांकात भारतीय राज्यांमध्ये हे दुसऱ्या क्रमांकाचे सर्वोच्च स्थान आहे.[4]

पणजी ही राज्याची राजधानी आहे, तर वास्को द गामा हे सर्वात मोठे शहर आहे. गोव्यातील मार्गो हे ऐतिहासिक शहर आजही पोर्तुगीजांच्या सांस्कृतिक प्रभावाचे प्रदर्शन करते, ज्यांनी 16 व्या शतकाच्या सुरुवातीला व्यापारी म्हणून उपखंडात प्रथम प्रवास केला आणि त्यानंतर लवकरच ते जिंकले, त्यानंतर गोवा हा पोर्तुगीज साम्राज्याचा परदेशातला प्रदेश बनला, ज्याचा एक भाग आहे. तेव्हा पोर्तुगीज भारत म्हणून ओळखले जात होते, आणि 1961 मध्ये भारताने जोडले जाईपर्यंत सुमारे 456 वर्षे असेच राहिले.[10][11] गोव्याची अधिकृत भाषा, जी तेथील बहुसंख्य रहिवासी बोलतात, ती कोकणी आहे.

 

गोव्याचे पांढरे-वाळूचे किनारे, सक्रिय नाइटलाइफ, प्रार्थनास्थळे आणि जागतिक वारसा-सूचीबद्ध वास्तुकला यामुळे दरवर्षी मोठ्या संख्येने आंतरराष्ट्रीय आणि देशांतर्गत पर्यटक गोव्याला भेट देतात. येथे समृद्ध वनस्पती आणि प्राणी देखील आहेत कारण ते उत्तर पश्चिम घाट रेन फॉरेस्टच्या अगदी जवळ आहे, जे जगातील दुर्मिळ जैवविविधता हॉटस्पॉट्सपैकी एक आहे.

 

व्युत्पत्ती

गोव्यातील बहमनी-विजापुरी शहर AD 1510 मध्ये Afonso de Albuquerque ने काबीज केल्यानंतर, आणि Estado da Índia ची राजधानी बनविल्यानंतर, शहराने जवळच्या प्रदेशांना त्याचे नाव दिले.[ संदर्भ आवश्यक]

 

"गोवा" या शहराच्या नावाचे मूळ अस्पष्ट आहे. प्राचीन साहित्यात गोव्याला गोमंचाला, गोपकपट्टण, गोपाकापट्टम, गोपकापुरी, गोवापुरी, गोवेम आणि गोमंतक अशा अनेक नावांनी ओळखले जात असे.[12] गोव्याची इतर ऐतिहासिक नावे सिंदापूर, सांडबूर आणि महासापटम ही आहेत.[13]

 

इतिहास

मुख्य लेख: गोव्याचा इतिहास

प्रागैतिहासिक

 

Usgalimal खडक खोदकाम

गोव्यात सापडलेले रॉक आर्ट कोरीवकाम हे भारतातील मानवी जीवनातील सर्वात प्राचीन काळातील ओळखले जाते.[14] गोवा, पश्चिम घाटातील शिमोगा-गोवा ग्रीनस्टोन बेल्टमध्ये वसलेले (मेटाव्होल्कॅनिक्स, लोह निर्मिती आणि फेरुजिनस क्वार्टझाइटने बनलेले क्षेत्र), अच्युलियन व्यवसायाचे पुरावे देतात.[15] पश्चिम वाहणार्‍या कुशावती नदीजवळील उसगालिमालमध्ये आणि काजूरमध्ये रॉक आर्ट खोदकाम (पेट्रोग्लिफ्स) लॅटराइट प्लॅटफॉर्म आणि ग्रॅनाइट बोल्डर्सवर आहेत.[16] काजूरमध्ये, ग्रॅनाइटमधील प्राण्यांचे खोदकाम, टेक्टिफॉर्म्स आणि इतर डिझाईन्स मध्यभागी गोल ग्रॅनाइट दगड असलेल्या मेगालिथिक दगडी वर्तुळाशी संबंधित आहेत.[17] 10,000 वर्षांपूर्वीचे पेट्रोग्लिफ्स, शंकू, दगड-कुऱ्हाड आणि हेलिकॉप्टर गोव्यातील विविध ठिकाणी सापडले आहेत, ज्यात काझूर, मॉक्सिम आणि मांडोवी-झुआरी खोऱ्याचा समावेश आहे.[18] अलीकडेच या पेट्रोग्लिफ्सचा समावेश युनेस्कोच्या जागतिक वारसा स्थळांच्या तात्पुरत्या यादीत करण्यात आला आहे.

 

पुरापाषाण जीवनाचे पुरावे दाबोलिम, अडकॉन, शिगाव, फातोरपा, आर्ली, मौलिंगुइनिम, दिवार, संगुएम, पिलेर्ने आणि एकेम-मारगाव येथे दिसतात. लॅटराइट रॉक कंपाऊंड्सच्या कार्बन डेटिंगमध्ये अडचण आल्याने अचूक कालावधी निश्चित करण्यात समस्या निर्माण होते.[19]

 

जेव्हा इंडो-आर्यन आणि द्रविडीयन स्थलांतरितांनी मूळ स्थानिक लोकांशी एकत्रीकरण केले, तेव्हा सुरुवातीच्या गोव्याच्या संस्कृतीचा आधार बनला तेव्हा सुरुवातीच्या गोव्याच्या समाजात आमूलाग्र बदल झाला.[20]

 

सुरुवातीचा इतिहास

ख्रिस्तपूर्व तिसर्‍या शतकात, गोवा हा मगधचा बौद्ध सम्राट अशोक याने शासित मौर्य साम्राज्याचा भाग होता. गोव्यात बौद्ध भिक्खूंनी बौद्ध धर्माचा पाया घातला. इसवी सनपूर्व दुसरे शतक ते इसवी सन सहाव्या शतकादरम्यान गोव्यावर गोव्याच्या भोजांचे राज्य होते. कारवारच्या चुटुसांनीही कोल्हापूरच्या सातवाहन (इ.स.पूर्व दुसरे शतक ते इसवी सन 2रे शतक), पश्चिम क्षत्रप (इ.स. 150 च्या आसपास), पश्चिम महाराष्ट्रातील अभिर, गुजरातमधील यादव कुळातील भोज आणि कोकणातील सरंजामशाही म्हणून काही भागांवर राज्य केले. कलचुरींचे सरंजामदार म्हणून मौर्य.[21] हा नियम नंतर बादामीच्या चालुक्यांकडे गेला, ज्यांनी 578 ते 753 दरम्यान त्याचे नियंत्रण केले, आणि नंतर 753 ते 963 पर्यंत मालखेडच्या राष्ट्रकूटांनी. 765 ते 1015 पर्यंत, कोकणातील दक्षिणी सिल्हारांनी चालुक्य आणि राष्ट्रकूटांचे सरंजामदार म्हणून गोव्यावर राज्य केले. [२२] पुढील काही शतकांमध्ये, गोव्यावर कदंबांनी कल्याणीच्या चालुक्यांचे सरंजामदार म्हणून राज्य केले. त्यांनी गोव्यात जैन धर्माचे संरक्षण केले.[23]

 

1312 मध्ये गोवा दिल्ली सल्तनतच्या अधिपत्याखाली आला. या प्रदेशावरील राज्याची पकड कमकुवत होती, आणि 1370 पर्यंत त्याला विजयनगर साम्राज्याच्या हरिहरा I ला शरण जावे लागले. गुलबर्ग्याच्या बहमनी सुलतानांनी 1469 पर्यंत या प्रदेशावर विजयनगर सम्राटांचा कब्जा होता. त्या राजघराण्यांचा नाश झाल्यानंतर, हा परिसर विजापूरच्या आदिल शाह्यांच्या ताब्यात गेला, ज्यांनी पोर्तुगीजांच्या अंतर्गत वेल्हा गोवा ( किंवा जुना गोवा) म्हणून ओळखले जाणारे शहर आपली सहाय्यक राजधानी म्हणून स्थापित केले.[24]

 

गोव्यातील कदंबांचे श्रेय असलेले महादेव मंदिर, आज भगवान महावीर अभयारण्य आणि मोलेम राष्ट्रीय उद्यान आहे

गोव्यातील कदंबांचे श्रेय असलेले महादेव मंदिर, आज भगवान महावीर अभयारण्य आणि मोलेम राष्ट्रीय उद्यान आहे

 

 

गोव्याचा कदंब राजा शिवचित्त परमदिदेवाने जारी केलेली सोन्याची नाणी इ.स. 1147-1187 CE

गोव्याचा कदंब राजा शिवचित्त परमदिदेवाने जारी केलेली सोन्याची नाणी इ.स. 1147-1187 CE

 

पोर्तुगीज काळ

 

जुने गोव्यातील 1619 से कॅथेड्रल हे पोर्तुगीज वास्तुकलेचे उदाहरण आहे आणि आशियातील सर्वात मोठ्या चर्चांपैकी एक आहे.[उद्धरण आवश्यक]

1510 मध्ये, पोर्तुगीजांनी स्थानिक सहयोगी, थिम्मय्या[25] किंवा तिमोजी, एक खाजगी मालकाच्या मदतीने सत्ताधारी विजापूरचा सुलतान युसूफ आदिल शाहचा पराभव केला.[26] त्यांनी वेल्हा गोवा (जुने गोवा) येथे कायमस्वरूपी वसाहत केली. ही गोव्यातील पोर्तुगीज वसाहतींच्या राजवटीची सुरुवात होती जी 1961 मध्ये भारताने विलीन होईपर्यंत साडेचार शतके टिकेल. गोवा इन्क्विझिशन, एक औपचारिक न्यायाधिकरण, 1560 मध्ये स्थापन करण्यात आले आणि शेवटी 1812 मध्ये रद्द करण्यात आले.[27 ]

 

अठराव्या शतकाच्या उत्तरार्धापासून, गोव्याचा प्रदेश दोन विभागांनी बनलेला होता: वेल्हास कॉन्क्विस्टास (जुने विजय) - बार्डेस, इल्हास डी गोवा आणि सालसेट - जे प्रदेश सोळाव्या पासून पोर्तुगीज प्रशासनाखाली होते. शतक; आणि नोव्हास कॉन्क्विस्टास (नवीन विजय)—बिचोलिम, कॅनाकोना, पेर्नेम, क्वेपेम, सट्टारी आणि संगुएम—अठराव्या शतकात सलग जोडले गेलेले प्रदेश.[उद्धरण आवश्यक]

 

1843 मध्ये, पोर्तुगीजांनी वेल्हा गोवा (जुने गोवा) येथून राजधानी सिडेड दा नोव्हा गोवा (नवीन गोव्याचे शहर) येथे हलवली, ज्याला आज पणजी (पणजीम) म्हणून ओळखले जाते. 18 व्या शतकाच्या मध्यापर्यंत, पोर्तुगीज विस्ताराने भारतातील इतर संपत्ती गमावली जोपर्यंत त्यांच्या सीमा स्थिर झाल्या आणि गोवा, दमण आणि दीवची स्थापना झाली, ज्यामध्ये सिल्वासा समाविष्ट होते, जोडण्याआधी ते पोर्तुगीजमध्ये एस्टाडो दा इंडिया म्हणून ओळखले जात होते, ते "राज्य" आहे. पोर्तुगीज भारताचे".[उद्धरण आवश्यक]

 

समकालीन काळ

हे देखील पहा: गोव्याचे संलग्नीकरण आणि 1967 गोवा स्थिती सार्वमत

1947 मध्ये भारताला ब्रिटीश राजवटीपासून स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर, भारताने विनंती केली की भारतीय उपखंडातील पोर्तुगीज प्रदेश भारताला देण्यात यावे. पोर्तुगालने आपल्या भारतीय एन्क्लेव्हच्या सार्वभौमत्वावर वाटाघाटी करण्यास नकार दिला. 19 डिसेंबर 1961 रोजी, भारतीय सैन्याने ऑपरेशन विजयसह आक्रमण केले, परिणामी गोवा आणि दमण आणि दीव बेटे भारतीय संघात सामील झाली. गोवा, दमण आणि दीवसह, भारताचा केंद्रशासित केंद्रशासित प्रदेश म्हणून संघटित होता.[28] 16 जानेवारी 1967 रोजी गोवा, दमण आणि दीव या केंद्रशासित प्रदेशाचे भवितव्य ठरवण्यासाठी गोव्यात सार्वमत घेण्यात आले. स्वतंत्र भारतात होणारे हे एकमेव सार्वमत होते. सार्वमताने गोव्यातील लोकांना केंद्रशासित प्रदेश म्हणून पुढे जाणे किंवा महाराष्ट्र राज्यामध्ये विलीन करणे यापैकी एक पर्याय दिला आणि बहुसंख्यांनी पूर्वीची निवड केली.[29][30][31] 30 मे 1987 रोजी, केंद्रशासित प्रदेशाचे विभाजन करण्यात आले आणि गोवा हे भारताचे पंचवीसवे राज्य बनले, दमण आणि दीव हे केंद्रशासित प्रदेश राहिले.[32]

 

भूगोल

 

डोना पॉला येथे गोव्याची किनारपट्टी

 

 

गोवा हा कोकण म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या किनारपट्टीच्या देशाचा एक भाग आहे, जो पश्चिम घाट पर्वतश्रेणीपर्यंत उगवणारा एक भाग आहे, जो त्याला दख्खनच्या पठारापासून वेगळे करतो. सर्वोच्च बिंदू सोनसोगोर शिखर आहे, ज्याची उंची 1,026 मीटर (3,366 फूट) आहे. गोव्याला १६० किमी (९९ मैल) किनारपट्टी आहे.[उद्धरण आवश्यक]

 

मांडोवी, झुआरी, तेरेखोल, चापोरा, गाल्गीबाग, कुंबरजुआ कालवा, तळपोना आणि साल या गोव्यातील सात प्रमुख नद्या आहेत.[33] झुआरी आणि मांडोवी या सर्वात महत्त्वाच्या नद्या आहेत, ज्या कुंबारजुआ कालव्याने एकमेकांना जोडलेल्या आहेत, ज्यामुळे एक प्रमुख मुहाना संकुल तयार होतो.[33] या नद्या नैऋत्य मोसमी पावसाने भरतात आणि त्यांच्या खोऱ्याने राज्याच्या भौगोलिक क्षेत्राचा ६९% भाग व्यापला आहे.[33] या नद्या भारतातील सर्वात व्यस्त आहेत. गोव्यात ४० हून अधिक मुहाने, आठ सागरी आणि सुमारे ९० नदी बेटे आहेत. गोव्यातील नद्यांची एकूण जलवाहतूक लांबी २५३ किमी (१५७ मैल) आहे. गोव्यात कदंब राजवटीच्या काळात बांधलेल्या 300 हून अधिक प्राचीन पाण्याच्या टाक्या आहेत आणि 100 हून अधिक औषधी झरे आहेत.[उद्धरण आवश्यक]

 

झुआरी नदीच्या मुखावरील मुरगाव बंदर हे दक्षिण आशियातील सर्वोत्तम नैसर्गिक बंदरांपैकी एक मानले जाते.[उद्धरण आवश्यक]

 

गोव्यातील बहुतेक मातीचे आवरण फेरिक-अॅल्युमिनियम ऑक्साईड आणि लालसर रंगाने समृद्ध असलेल्या लॅटराइट्सपासून बनलेले आहे. पुढे अंतर्देशीय आणि नदीकाठच्या बाजूने, माती बहुतेक गाळयुक्त आणि चिकणमाती आहे. माती खनिजे आणि बुरशीने समृद्ध आहे, त्यामुळे शेतीसाठी अनुकूल आहे. भारतीय उपखंडातील काही सर्वात जुने खडक गोव्यात कर्नाटकच्या सीमेवर मोलेम आणि अनमोड दरम्यान आढळतात. रुबिडियम समस्थानिक डेटिंगनुसार 3,600 दशलक्ष वर्षे जुने अंदाजित खडकांचे वर्गीकरण ट्रॉन्डजेमेटिक ग्नीस म्हणून केले जाते. खडकाचा एक नमुना गोवा विद्यापीठात प्रदर्शित करण्यात आला आहे.[उद्धरण आवश्यक]

 

 

हवामान

गोव्यात कोपेन हवामान वर्गीकरणानुसार उष्णकटिबंधीय मान्सून हवामान आहे. गोव्यात, उष्ण प्रदेशात आणि अरबी समुद्राजवळ असल्याने, बहुतेक वर्षभर उष्ण आणि दमट हवामान असते. मे महिना सामान्यतः सर्वात उष्ण असतो, दिवसाचे तापमान 35 °C (95 °F) पेक्षा जास्त असते आणि उच्च आर्द्रता असते. नैऋत्य मान्सून कालावधी (जून-सप्टेंबर), मान्सूनोत्तर काळ (ऑक्टोबर-जानेवारी), आणि मान्सूनपूर्व कालावधी (फेब्रुवारी-मे) हे राज्याचे तीन ऋतू आहेत.[33] पावसाळ्यात सरासरी वार्षिक पर्जन्यमानाच्या 90% पेक्षा जास्त (3,048 मिमी किंवा 120 इंच) पाऊस पडतो.[33]

 

गोव्यातील तालुके. हिरव्या छटा असलेले तालुके उत्तर गोवा जिल्ह्याचे आहेत आणि केशरी रंग दक्षिण गोवा जिल्ह्याला सूचित करतात.

मुख्य लेख: गोव्यातील जिल्ह्यांची यादी

हे देखील पहा: गोव्यातील शहरे आणि शहरांची यादी

राज्य दोन नागरी जिल्ह्यांमध्ये विभागले गेले आहे - उत्तर गोवा आणि दक्षिण गोवा. प्रत्येक जिल्ह्याचा कारभार भारत सरकारने नियुक्त केलेल्या जिल्हाधिकार्‍याद्वारे केला जातो.[उद्धरण आवश्यक]

 

पणजी (पंजीम) हे उत्तर गोवा जिल्ह्याचे मुख्यालय असून गोव्याची राजधानी देखील आहे. उत्तर गोवा पुढे तीन उपविभागांमध्ये विभागला गेला आहे - पणजी, मापुसा आणि बिचोलिम; आणि पाच तालुके (उपजिल्हे)-तिसवाडी (पणजी), बर्देझ (मापुसा), पेरनेम, बिचोलीम आणि सत्तारी (वाळपोई). मडगाव (मडगाव) हे दक्षिण गोवा जिल्ह्याचे मुख्यालय आहे. ही गोव्याची सांस्कृतिक आणि व्यावसायिक राजधानी देखील आहे. दक्षिण गोवा पुढील पाच उपविभागांमध्ये विभागला गेला आहे - पोंडा, मुरगाव-वास्को, मडगाव, क्युपेम आणि धारबांदोरा; आणि सात तालुके-पोंडा, मुरमुगाव, सालसेटे (मारगाव), क्यूपेम, आणि कानाकोना (चौडी), संगुएम आणि धारबांदोरा.[उद्धरण आवश्यक]

 

गोव्यातील प्रमुख शहरे - पणजी, मडगाव, वास्को-मुरमुगाव, मापुसा, पोंडा, बिचोलिम आणि वालपोई. पणजी (पणजीम) ही गोव्यातील एकमेव महानगरपालिका आहे.[उद्धरण आवश्यक] तेरा नगरपरिषदा आहेत-मडगाव, मुरमुगाव (वास्कोमध्ये विलीन झालेले), पेरनेम, मापुसा, बिचोलिम, सँकेलीम, वाल्पोई, पोंडा, कुंकोलिम, क्यूपेम, कुर्चोरम, संगुएम , आणि कॅनाकोना. गोव्यात एकूण ३३४ गावे आहेत.[36]

 

सरकार आणि राजकारण

मुख्य लेख: गोवा सरकार, 1967 गोवा स्थिती सार्वमत, आणि गोवा विशेष दर्जा

उर्वरित भारताने अनुभवलेल्या ब्रिटिश राजवटीच्या तीन शतकांच्या तुलनेत 450 वर्षांच्या पोर्तुगीज राजवटींमुळे गोव्याचे राजकारण हे या प्रदेशाच्या वेगळेपणाचे परिणाम आहे. राज्याचा भारतात समावेश झाल्यानंतर पहिल्या दोन दशकांत भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसला निवडणुकीत यश मिळू शकले नाही.[37] त्याऐवजी, राज्यावर महाराष्ट्रवादी गोमंतक पक्ष आणि युनायटेड गोवान्स पार्टी सारख्या प्रादेशिक राजकीय पक्षांचे वर्चस्व होते.[38]

 

सरकार

 

गोवा विधानसभा

गोव्यात प्रत्येक जिल्ह्यातून निवडून आलेले दोन संसद सदस्य (एमपी) लोकसभेत (लोकसभा), भारताच्या राष्ट्रीय संसदेचे कनिष्ठ सभागृह राज्याचे प्रतिनिधित्व करतात. भारतीय संसदेचे वरचे सभागृह, राज्यसभेत (राज्यांची परिषद), संसदेचा एक सदस्य देखील आहे.[उद्धरण आवश्यक]

 

गोव्याची प्रशासकीय राजधानी पणजी येथे आहे, ज्याला इंग्रजीमध्ये पंजिम, पोर्तुगीजमध्ये पांगिम आणि कोकणीमध्ये पोन्जे, राज्याची अधिकृत भाषा म्हणून संबोधले जाते. हे मांडवी नदीच्या डाव्या तीरावर आहे. गोवा विधानसभेची जागा पणजीपासून मांडवीच्या पलीकडे पोर्वोरिममध्ये आहे. राज्याची सर्वोच्च न्यायव्यवस्था ही मुंबई उच्च न्यायालयाची गोवा खंडपीठ आहे, मुंबई उच्च न्यायालयाची एक शाखा कायमस्वरूपी पंजीम येथे बसलेली आहे. ब्रिटीश राजवट, पोर्तुगीज नागरी संहिता गोवा आणि दमॉनच्या काळात लागू केलेल्या वैयक्तिक धर्मांसाठी तयार केलेल्या वैयक्तिक कायद्यांच्या मॉडेलचे अनुसरण करणार्‍या इतर राज्यांच्या विपरीत, नेपोलियन कोडवर आधारित एकसमान संहिता गोव्यात तसेच केंद्रशासित प्रदेशात कायम ठेवण्यात आली होती. दमाव, दीव आणि सिल्वासा [उद्धरण आवश्यक]

 

गोव्यात एकसदनी विधानसभा आहे, गोवा विधानसभा, 40 सदस्यांची, ज्याचे अध्यक्ष स्पीकर करतात. मुख्यमंत्री कार्यकारिणीचे प्रमुख असतात, जे विधिमंडळात बहुमताने निवडून आलेल्या पक्ष किंवा युतीने बनलेले असते. राज्यपाल, राज्याचे प्रमुख, भारताचे राष्ट्रपती नियुक्त करतात. 1990 पर्यंत सुमारे तीस वर्षे स्थिर शासन केल्यानंतर, गोव्याने 1990 ते 2005 या पंधरा वर्षांच्या कालावधीत चौदा सरकारे पाहिल्यामुळे राजकीय अस्थिरतेसाठी कुप्रसिद्ध आहे.[39]

 

मार्च 2005 मध्ये, राज्यपालांनी विधानसभा विसर्जित केली आणि राष्ट्रपती राजवट जाहीर केली, ज्याने विधानसभा निलंबित केली. जून 2005 मध्ये झालेल्या पोटनिवडणुकीत भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसने निवडणूक झालेल्या पाचपैकी तीन जागांवर विजय मिळवून पुन्हा सत्तेत आल्याचे दिसले. काँग्रेस पक्ष आणि भारतीय जनता पक्ष (भाजप) हे राज्यातील दोन सर्वात मोठे पक्ष आहेत. 2007 च्या विधानसभा निवडणुकीत, INC-नेतृत्वाखालील आघाडीने विजय मिळवला आणि सरकार स्थापन केले.[40] २०१२ च्या विधानसभा निवडणुकीत, महाराष्ट्रवादी गोमंतक पक्षासह भारतीय जनता पक्षाने स्पष्ट बहुमत मिळवून मनोहर पर्रीकर मुख्यमंत्री म्हणून नवीन सरकार स्थापन केले. इतर पक्षांमध्ये युनायटेड गोअन्स डेमोक्रॅटिक पार्टी, राष्ट्रवादी काँग्रेस पार्टी यांचा समावेश होतो.[41]

 

2017 च्या विधानसभा निवडणुकीत, भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसला सर्वाधिक जागा मिळाल्या, भाजप दुसऱ्या क्रमांकावर आला. मात्र, 40 सदस्यांच्या सभागृहात कोणत्याही पक्षाला बहुमत मिळू शकले नाही. राज्यपाल मृदुला सिन्हा यांनी भाजपला सरकार स्थापनेचे निमंत्रण दिले होते. काँग्रेसने भाजपकडून पैशाच्या शक्तीचा वापर केल्याचा दावा केला आणि प्रकरण सर्वोच्च न्यायालयात नेले. तथापि, मनोहर परीकर यांच्या नेतृत्वाखालील सरकार सर्वोच्च न्यायालयात "फ्लोर टेस्ट" अनिवार्य करून आपले बहुमत सिद्ध करू शकले.[42][43][44]

 

वनस्पती आणि विशिष्ट प्रदेशातील किंवा कालखंडातील प्राणिजात

मुख्य लेख: गोव्यातील वनस्पती आणि प्राणी

नारळ पाम वृक्ष

नारळाचे तळवे राज्यभर सर्वव्यापी दृश्य आहेत.

गोव्यातील विषुववृत्तीय जंगलाचे आच्छादन 1,500 किमी 2 (579 चौरस मैल) आहे,[12] यापैकी बहुतांश सरकारच्या मालकीचे आहे. सरकारी मालकीचे जंगल अंदाजे 1,300 km2 (502 sq mi) आहे तर खाजगी 200 km2 (77 sq mi) आहे. राज्यातील बहुतांश जंगले राज्याच्या अंतर्गत पूर्वेकडील भागात आहेत. पूर्व गोव्याचा बहुतांश भाग असलेल्या पश्चिम घाटाला आंतरराष्ट्रीय स्तरावर जगातील जैवविविधता हॉटस्पॉट्सपैकी एक म्हणून ओळखले जाते. नॅशनल जिओग्राफिक मॅगझिनच्या फेब्रुवारी 1999 च्या अंकात, समृद्ध उष्णकटिबंधीय जैवविविधतेसाठी गोव्याची तुलना अॅमेझॉन आणि काँगो खोऱ्यांशी करण्यात आली होती.[45]

 

गोव्यातील वन्यजीव अभयारण्यांमध्ये 1512 हून अधिक दस्तऐवजीकरण केलेल्या वनस्पतींच्या प्रजाती, पक्ष्यांच्या 275 पेक्षा जास्त प्रजाती, 48 पेक्षा जास्त प्रकारचे प्राणी आणि सरपटणाऱ्या प्राण्यांच्या 60 पेक्षा जास्त प्रजाती आहेत.[46] नंदा तलाव हे गोव्यातील पहिले आणि एकमेव रामसर पाणथळ ठिकाण आहे.[47]

 

गोवा नारळाच्या लागवडीसाठीही ओळखला जातो. नारळाच्या झाडाचे सरकारने पाम (गवतासारखे) म्हणून पुनर्वर्गीकृत केले आहे, ज्यामुळे शेतकरी आणि रिअल इस्टेट डेव्हलपर्स कमी निर्बंधांसह जमीन साफ करू शकतात.[उद्धरण आवश्यक]

 

भात हे मुख्य अन्न पीक आहे आणि कडधान्ये (शेंगा), नाचणी (फिंगर बाजरी) आणि इतर अन्न पिके देखील घेतली जातात. मुख्य नगदी पिके सुपारी, नारळ, काजू, ऊस आणि केळी, आंबा आणि अननस सारखी फळे आहेत.[12] गोव्याचा राज्य प्राणी गौर आहे, राज्य पक्षी ज्वाला-गळा असलेला बुलबुल आहे आणि राज्य वृक्ष भारतीय लॉरेल आहे.[उद्धरण आवश्यक]

 

 

ग्रामीण गोव्यात तांदूळ सामान्य आहेत.

बांबूची छडी, मराठा झाडाची साल, चिल्लरची साल आणि भिरंड ही महत्त्वाची वनउत्पादने आहेत. उंच प्रदेश वगळता संपूर्ण गोव्यात नारळाच्या पामची झाडे आढळतात. साग, साल, काजू आणि आंब्याची झाडे यांसारखी अनेक प्रकारची पानझडी झाडे आहेत. फळांमध्ये जॅकफ्रूट, आंबा, अननस आणि ब्लॅकबेरी यांचा समावेश होतो. गोव्याची जंगले औषधी वनस्पतींनी समृद्ध आहेत.[उद्धरण आवश्यक]

 

कोल्हे, रानडुक्कर आणि स्थलांतरित पक्षी गोव्याच्या जंगलात आढळतात. एविफौना (पक्ष्यांच्या प्रजाती) मध्ये किंगफिशर, मैना आणि पोपट यांचा समावेश होतो. गोव्याच्या किनाऱ्यावर आणि नद्यांमध्येही अनेक प्रकारचे मासे पकडले जातात. खेकडा, लॉबस्टर, कोळंबी मासा, जेलीफिश, ऑयस्टर आणि कॅटफिश हे सागरी मत्स्यपालनाचा आधार आहेत. गोव्यातही सापांची संख्या जास्त आहे. गोव्यात चोराओ बेटावरील प्रसिद्ध सलीम अली पक्षी अभयारण्यसह अनेक प्रसिद्ध "राष्ट्रीय उद्याने" आहेत. इतर वन्यजीव अभयारण्यांमध्ये बोंडला वन्यजीव अभयारण्य, मोलेम वन्यजीव अभयारण्य, कोटीगाव वन्यजीव अभयारण्य, म्हादेई वन्यजीव अभयारण्य, नेत्रावली वन्यजीव अभयारण्य, आणि महावीर वन्यजीव अभयारण्य यांचा समावेश आहे.[उद्धरण आवश्यक]

 

गोव्याचे 33% पेक्षा जास्त भौगोलिक क्षेत्र सरकारी जंगलांतर्गत आहे (1,224.38 किमी 2 किंवा 472.74 चौरस मैल) ज्यापैकी सुमारे 62% वन्यजीव अभयारण्य आणि राष्ट्रीय उद्यानाच्या संरक्षित क्षेत्र (PA) अंतर्गत आणले गेले आहे. खाजगी जंगलाखाली बऱ्यापैकी क्षेत्र असल्याने आणि काजू, आंबा, नारळ, इत्यादि लागवडीखाली मोठा भूभाग असल्याने, एकूण जंगल आणि वृक्षाच्छादित भौगोलिक क्षेत्राच्या ५६.६% आहे.[उद्धरण आवश्यक]

 

अर्थव्यवस्था

 

2017 साठी गोव्याचे राज्य देशांतर्गत उत्पादन सध्याच्या किमतीनुसार $11 अब्ज इतके आहे. गोवा हे दरडोई सर्वाधिक जीडीपी असलेले भारतातील सर्वात श्रीमंत राज्य आहे-देशाच्या अडीच पटीने-त्याच्या सर्वात वेगवान विकास दरांपैकी एक: 8.23% (वार्षिक सरासरी 1990-2000).[49] पर्यटन हा गोव्याचा प्राथमिक उद्योग आहे: भारतात येणाऱ्या विदेशी पर्यटकांपैकी १२%[५०] तो येतो. गोव्यात दोन मुख्य पर्यटन हंगाम आहेत: हिवाळा आणि उन्हाळा. हिवाळ्यात परदेशातून (प्रामुख्याने युरोप) पर्यटक येतात आणि उन्हाळ्यात (जो गोव्यात पावसाळा असतो) भारतभरातून पर्यटक येतात. गोव्याचे निव्वळ राज्य देशांतर्गत उत्पादन (NSDP) 2015-16 मध्ये US$7.24 अब्ज होते.[51]

 

किनार्‍यापासून दूर असलेली जमीन खनिजे आणि धातूंनी समृद्ध आहे आणि खाणकाम हा दुसरा सर्वात मोठा उद्योग आहे. लोह, बॉक्साईट, मॅंगनीज, चिकणमाती, चुनखडी आणि सिलिका यांचे उत्खनन केले जाते. मुरगाव बंदराने 2007 मध्ये 31.69 दशलक्ष टन मालाची हाताळणी केली, जी भारताच्या एकूण लोह खनिज निर्यातीच्या 39% होती. सेसा गोवा (आता वेदांत रिसोर्सेसच्या मालकीचे) आणि डेम्पो हे प्रमुख खाण कामगार आहेत. सर्रासपणे होत असलेल्या खाणकामामुळे जंगलाचे आच्छादन कमी होत आहे तसेच स्थानिक लोकांच्या आरोग्याला धोका निर्माण होत आहे. महामंडळेही काही भागात बेकायदेशीरपणे खाणकाम करत आहेत. 2015-16 दरम्यान, मुरगाव बंदराद्वारे हाताळण्यात आलेली एकूण वाहतूक 20.78 दशलक्ष टन इतकी नोंदवली गेली.[उद्धरण आवश्यक]

 

गेल्या चार दशकांत अर्थव्यवस्थेसाठी शेतीचे महत्त्व कमी होत असताना, लोकसंख्येच्या मोठ्या भागाला अर्धवेळ रोजगार उपलब्ध करून दिला जातो. तांदूळ हे मुख्य कृषी पीक आहे, त्यानंतर सुपारी, काजू आणि नारळ. मासेमारी सुमारे 40,000 लोकांना रोजगार देते, जरी अलीकडील अधिकृत आकडेवारी या क्षेत्राचे महत्त्व कमी झाल्याचे आणि मासेमारीमध्येही घट झाल्याचे दर्शविते, कदाचित, पारंपारिक मासेमारीमुळे मोठ्या प्रमाणात यांत्रिक ट्रॉलिंगला मार्ग मिळतो.[उद्धरण आवश्यक]

 

मध्यम दर्जाच्या उद्योगांमध्ये कीटकनाशके, खते, टायर, ट्यूब, पादत्राणे, रसायने, फार्मास्युटिकल्स, गहू उत्पादने, स्टील रोलिंग, फळे आणि फिश कॅनिंग, काजू, कापड, मद्यनिर्मिती उत्पादने यांचा समावेश होतो.[ संदर्भ आवश्यक]

 

गोव्यात सध्या 16 नियोजित SEZ आहेत. राजकीय पक्षांनी आणि गोवा कॅथलिक चर्चच्या तीव्र विरोधानंतर गोवा सरकारने अलीकडेच गोव्यात आणखी विशेष आर्थिक क्षेत्रांना (SEZ) परवानगी न देण्याचा निर्णय घेतला आहे.[52]

 

अल्कोहोलवरील अत्यंत कमी उत्पादन शुल्कामुळे गोवा त्याच्या कमी किमतीच्या बिअर, वाईन आणि स्पिरिटच्या किमतींसाठी देखील प्रसिद्ध आहे. परदेशात काम करणार्‍या अनेक नागरिकांकडून त्यांच्या कुटुंबीयांना पाठवलेला पैसा हा राज्याकडे रोखीचा आणखी एक मुख्य स्त्रोत आहे. त्यात देशातील सर्वात मोठी बँक बचत असल्याचे म्हटले जाते.[उद्धरण आवश्यक]

 

1976 मध्ये काही प्रकारच्या जुगारांना कायदेशीर मान्यता देणारे गोवा हे भारतातील पहिले राज्य बनले. यामुळे राज्याला जुगारावर कर लावता आला, ज्यामुळे अर्थव्यवस्था मजबूत झाली. गोव्यात अनेक कॅसिनो उपलब्ध आहेत. 2018-2019 मध्ये कॅसिनोमधून कर महसूल 414 कोटींवर पोहोचला.[53]

 

दूरध्वनी एक्सचेंजच्या घन नेटवर्कसह 100 टक्के स्वयंचलित टेलिफोन सिस्टीम साध्य करणारे गोवा हे भारतातील दुसरे राज्य आहे. सप्टेंबर 2017 पर्यंत, गोव्याची एकूण 547.88 मेगावॅट वीज निर्मिती क्षमता होती. 100 टक्के ग्रामीण विद्युतीकरण साध्य करणाऱ्या भारतातील काही राज्यांपैकी गोवा देखील एक आहे.

 

लोकसंख्याशास्त्र

लोकसंख्या

 

गोव्यातील मूळ रहिवासी याला गोवा म्हणतात. 2011 पर्यंत गोव्याची लोकसंख्या 1.459 दशलक्ष आहे,[56] ते सिक्कीम, मिझोराम आणि अरुणाचल प्रदेश नंतर भारतातील चौथे सर्वात कमी लोकसंख्या असलेले राज्य बनले आहे. गोव्याची लोकसंख्या घनता 394 प्रति किमी 2 आहे जी राष्ट्रीय सरासरी 382 प्रति किमी 2 पेक्षा जास्त आहे. गोवा हे शहरी लोकसंख्येचे सर्वाधिक प्रमाण असलेले राज्य आहे आणि 62.17% लोकसंख्या शहरी भागात राहते. लिंग गुणोत्तर 973 महिला ते 1,000 पुरुष आहे. 2007 मध्ये जन्मदर प्रति 1,000 लोकांमागे 15.70 होता. अनुसूचित जाती आणि अनुसूचित जमाती लोकसंख्येच्या अनुक्रमे 1.74% आणि 10.23% आहेत. 2011 च्या जनगणनेनुसार, 76% पेक्षा जास्त लोकसंख्येचा जन्म गोव्यात झाला आहे, तर राज्यात स्थलांतरित झालेल्यांपैकी निम्म्याहून अधिक लोक कर्नाटक आणि महाराष्ट्र या शेजारील राज्यांमधून आले आहेत.[57] 2021 च्या अहवालानुसार, कायमस्वरूपी रहिवासी लोकसंख्येपैकी 50% पेक्षा जास्त लोकसंख्या गैर-गोवन वंशाची आहे, जी मूळ वंशीय गोवा लोकसंख्येपेक्षा जास्त आहे.[58]

 

भाषा

 

गोवा, दमण आणि दीव या पूर्वीच्या केंद्रशासित प्रदेशाचा राजभाषा कायदा, 1987, देवनागरी लिपीतील कोकणीला गोव्याची एकमेव अधिकृत भाषा बनवतो, परंतु मराठीचा वापर "सर्व किंवा कोणत्याही अधिकृत हेतूसाठी" देखील केला जाऊ शकतो. पोर्तुगीज औपनिवेशिक राजवटीत पोर्तुगीज ही एकमेव अधिकृत भाषा होती. मराठीत पत्रव्यवहाराला मराठीत उत्तर देण्याचेही सरकारचे धोरण आहे.[61] राज्यात कोकणीला रोमन लिपीनुसार अधिकृत दर्जा देण्याची मागणी करण्यात आली आहे. गोव्याची एकमेव अधिकृत भाषा म्हणून कोकणी ठेवण्यास व्यापक समर्थन आहे.[62] गोव्यातील कॅथोलिक चर्चची संपूर्ण पूजा आणि संवाद रोमन लिपीत केवळ कोकणी भाषेत केला जातो.[उद्धरण आवश्यक]

 

राज्यातील सुमारे 66.11% लोक प्रथम भाषा म्हणून कोकणी बोलतात, परंतु जवळजवळ सर्व गोवा लोक कोकणी बोलू आणि समजू शकतात. लोकांची मोठी लोकसंख्या इंग्रजी देखील बोलू आणि समजू शकते. 2011 च्या जनगणनेनुसार राज्यातील इतर भाषिक गट मराठी (10.89%), हिंदी (8.64%), कन्नड (4.65%), उर्दू (2.83%), आणि पोर्तुगीज भाषा (1%) आहेत.[63]

 

ऐतिहासिकदृष्ट्या, कोकणी ही राज्याच्या अनेक राज्यकर्त्यांची अधिकृत किंवा प्रशासकीय भाषा नव्हती. कदंब अंतर्गत (सी. 960-1310), न्यायालयीन भाषा कन्नड होती. मुस्लिम राजवटीत (१३१२-१३७० आणि १४६९-१५१०), अधिकृत आणि सांस्कृतिक भाषा पर्शियन होती. पुरातत्व संग्रहालय आणि पोर्ट्रेट गॅलरीत त्या काळातील विविध दगड कन्नड आणि पर्शियन भाषेत कोरलेले आहेत.[64] मुस्लीम राजवटीच्या दोन कालखंडाच्या दरम्यानच्या काळात, राज्याचे नियंत्रण असलेल्या विजयनगर साम्राज्याने कन्नड आणि तेलुगूचा वापर अनिवार्य केला.[64]

 

धर्म

मुख्य लेख: गोव्यातील हिंदू धर्म आणि गोव्यातील ख्रिश्चन धर्म

 

मिरामार बीचवर हिंदू-ख्रिश्चन ऐक्य स्मारक

2011 च्या जनगणनेनुसार, 1,458,545 लोकसंख्येमध्ये 66.1% हिंदू, 25.1% ख्रिश्चन, 8.3% मुस्लिम आणि 0.1% शीख होते.[56]

 

कॅथोलिक विश्वकोशातील 1909 च्या आकडेवारीनुसार, पोर्तुगीज नियंत्रित गोव्यातील एकूण कॅथोलिक लोकसंख्या 365,291 (80.33%) च्या एकूण लोकसंख्येपैकी 293,628 होती.[65] 20 व्या शतकापासून, गोव्यातून कॉस्मोपॉलिटन भारतीय शहरांमध्ये (उदा. बॉम्बे, पूना, बंगलोर) आणि परदेशात (उदा. पोर्तुगाल, युनायटेड किंगडम) कायमस्वरूपी स्थलांतरामुळे गोव्यातील कॅथलिकांची टक्केवारी सतत घसरत आहे.[66] 20 व्या शतकापासून उर्वरित भारतातून गैर-ख्रिश्चनांच्या मोठ्या प्रमाणावर स्थलांतरासह.[67] 2021 पर्यंत, जातीय गोवा राज्याच्या रहिवाशांपैकी 50% पेक्षा कमी प्रतिनिधित्व करतात.[58]

 

गोवा राज्यातील कॅथोलिक आणि दमण आणि दीव केंद्रशासित प्रदेश, गोवा आणि दमणच्या मेट्रोपॉलिटन रोमन कॅथॉलिक आर्कडिओसीसद्वारे सेवा दिली जाते, भारताचा आदिम देखावा, ज्यामध्ये ईस्ट इंडीजचा मुख्य कुलपती निहित आहे.[68]

 

पर्यटन

हे देखील पहा: गोव्यातील पर्यटन

 

 

 

गोव्यातील समुद्रकिना-यावर भारतीय आणि विदेशी पर्यटक. वरच्या प्रतिमेत पार्श्वभूमीत जहाजे दिसू शकतात, तर मध्यभागी असलेल्या प्रतिमेत पार्श्वभूमीत टेकड्या आणि खालच्या प्रतिमेत गोवा विमानतळाजवळील बोगमलो बीच दिसू शकते.

पर्यटन सामान्यत: गोव्याच्या किनारपट्टीवर केंद्रित आहे, ज्यामध्ये अंतर्देशीय पर्यटन क्रियाकलाप कमी आहेत. 2010 मध्ये, 2 दशलक्षाहून अधिक पर्यटकांनी गोव्याला भेट दिल्याची नोंद होती, त्यापैकी सुमारे 1.2 दशलक्ष हे परदेशातील होते.[69] 2013 पर्यंत, गोवा हे भारतीय आणि परदेशी पर्यटकांसाठी, विशेषत: ब्रिटन आणि रशियन लोकांसाठी निवडीचे ठिकाण होते, ज्यांना त्यांच्या देशाबाहेर सुट्टी घालवायची होती. राज्याला आशा होती की बदल केले जाऊ शकतात जे अधिक उच्च लोकसंख्येला आकर्षित करतील.[70]

 

नॅशनल जिओग्राफिक ट्रॅव्हलमध्ये जगातील टॉप 10 नाइटलाइफ शहरांमध्ये गोवा 6 व्या स्थानावर आहे.[71] गोव्यातील उल्लेखनीय नाइटक्लबमध्ये क्रॉनिकल, मॅम्बोस आणि सिंक यांचा समावेश होतो. बागा आणि कलंगुट सारखे समुद्रकिनारे जेट-स्कीइंग, पॅरासेलिंग, बनाना बोट राइड, वॉटर स्कूटर राइड आणि बरेच काही देतात. सीएनएन ट्रॅव्हलच्या आशियातील टॉप 20 बीचेसमध्ये पालोलेममधील पटनेम बीच तिसऱ्या स्थानावर आहे.[72]

 

450 वर्षांहून अधिक पोर्तुगीज राजवट आणि पोर्तुगीज संस्कृतीचा प्रभाव गोव्यात येणाऱ्या पर्यटकांना एक सांस्कृतिक वातावरण देतो जे भारतात इतरत्र आढळत नाही. गोव्याचे वर्णन पूर्वेकडील आणि पाश्चात्य संस्कृतीमधील संमिश्रण म्हणून केले जाते आणि पोर्तुगीज संस्कृतीचे राज्यात प्रबळ स्थान आहे मग ते स्थापत्य, सांस्कृतिक किंवा सामाजिक सेटिंग्जमध्ये असो. गोवा राज्य उत्कृष्ट समुद्रकिनारे, चर्च आणि मंदिरांसाठी प्रसिद्ध आहे.[73] बॉम जीझस कॅथेड्रल, फोर्ट अगुआडा आणि जुन्या गोव्यातील भारतीय इतिहास, संस्कृती आणि वारसा यावर नवीन मेणाचे संग्रहालय ही इतर पर्यटन स्थळे आहेत.[उद्धरण आवश्यक]

 

ऐतिहासिक स्थळे आणि परिसर

गोव्यात एक जागतिक वारसा स्थळ आहे: बॉम जीझस बॅसिलिका[७४] चर्च आणि ओल्ड गोव्याचे कॉन्व्हेंट. बॅसिलिकामध्ये फ्रान्सिस झेवियर यांचे पार्थिव अवशेष आहेत, ज्यांना अनेक कॅथोलिक गोव्याचे संरक्षक संत मानतात (गोव्याच्या आर्कडायोसीसचे संरक्षक खरेतर सेंट जोसेफ वाझ आहेत). ही दोन्ही पोर्तुगीज काळातील स्मारके आहेत आणि एक मजबूत युरोपियन वर्ण प्रतिबिंबित करतात. गोव्यातील चर्चच्या विशेषाधिकारानुसार हे अवशेष पूजेसाठी आणि सार्वजनिक पाहण्यासाठी काढले जातात, दर दहा किंवा बारा वर्षांनी लोकप्रिय विचार आणि प्रचार केला जात नाही. शेवटचे प्रदर्शन 2014 मध्ये आयोजित करण्यात आले होते.[75]

 

 

पणजीतील अवर लेडी ऑफ इमॅक्युलेट कन्सेप्शन चर्च

 

गोव्यात सांकोले येथे संत जोसेफ वाझ यांचे अभयारण्य आहे. पिलार मठ ज्यामध्ये दरवर्षी 10 ते 20 नोव्हेंबर या कालावधीत आदरणीय पाद्रे अग्नेलो गुस्तावो डी सूझा यांच्या कादंबरी असतात. पिलारजवळील बॅटिम, गॅनक्झिम येथील संत सायमन आणि ज्यूड चर्चमध्ये दावा केलेला मारियन प्रेत आहे, जिथे गोवा आणि अनिवासी गोवा लोक भेट देतात. वेल्हा गोव्यातील सांता मोनिका कॉन्व्हेंटमध्ये क्रूसीफिक्सवर रक्तस्त्राव झालेल्या येशूचा पुतळा आहे. पणजीमध्ये बारोक शैलीतील निक्सकोलॉंक गोर्ब-सोंभोव सायबिनिच इगॉर्झ (चर्च ऑफ द अवर लेडी ऑफ इमॅक्युलेट कन्सेप्शन) सारखी चर्च (इगॉर्जो), गॉथिक शैलीतील मातेर देई (देव मातेची इगॉर्झ/मदर ऑफ गॉड) चर्च आणि सालिचूरगावमधील प्रत्येक चर्च आहेत. कोपलम/इरमिडी (चॅपल) व्यतिरिक्त स्वतःची शैली आणि वारसा आहे.[उद्धरण आवश्यक]

 

वेल्हास कॉन्क्विस्टास प्रदेश गोवा-पोर्तुगीज शैलीतील वास्तुकलेसाठी ओळखले जातात. गोव्यात तिराकोल, चापोरा, कोर्जुएम, अगुआडा, रेइस मॅगोस, नानस, मोरमुगाव, फोर्ट गास्पर डायस आणि काबो डी रामा असे अनेक किल्ले आहेत.[77]

 

गोव्याच्या अनेक भागांमध्ये, इंडो-पोर्तुगीज शैलीतील वास्तू बांधलेल्या वाड्या अजूनही उभ्या आहेत, तरीही, काही गावांमध्ये, बहुतेक जीर्ण अवस्थेत आहेत. पणजीतील फॉन्टेनहास हे गोव्याचे जीवन, वास्तुकला आणि संस्कृतीचे दर्शन घडवणारे सांस्कृतिक क्षेत्र घोषित करण्यात आले आहे. पोर्तुगीज काळातील प्रभाव गोव्यातील काही मंदिरांमध्ये दिसून येतो, विशेषत: शांता दुर्गा मंदिर, मंगुशी मंदिर, श्री दामोदर मंदिर आणि महालसा मंदिर. 1961 नंतर, यापैकी बरेचसे पाडले गेले आणि देशी भारतीय शैलीत पुनर्बांधणी केली गेली.[78]

 

संग्रहालये आणि विज्ञान केंद्र

गोव्यात तीन महत्त्वाची संग्रहालये आहेत: गोवा राज्य संग्रहालय, नेव्हल एव्हिएशन म्युझियम आणि नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ ओशनोग्राफी. विमानचालन संग्रहालय भारतातील तीनपैकी एक आहे (इतर दिल्ली आणि बेंगळुरूमध्ये आहेत). गोवा विज्ञान केंद्र मीरामार, पणजी येथे आहे.[79] नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ ओशनोग्राफी, इंडिया (NIO) डोना पॉला येथे आहे.[80] गोवा म्युझियम हे कलंगुट जवळील पिलेर्न इंडस्ट्रियल इस्टेटमधील खाजगी मालकीचे समकालीन आर्ट गॅलरी आहे.[81]

 

किनारे

गोव्याचे बहुतेक सौंदर्य समुद्रकिनाऱ्यांवर आहे. सुमारे 103 किमी लांबीच्या किनारपट्टीवर अरबी समुद्राजवळील काही सर्वात आकर्षक किनारे आहेत. गोव्याचे समुद्रकिनारे जगातील सर्वात सुंदर गणले जातात. कोल्वा बीच, माजोर्डा बीच आणि मिरामार बीच.[उद्धरण आवश्यक]

 

संस्कृती

मुख्य लेख: गोव्याची संस्कृती

 

कवलेम येथील शांता दुर्गा मंदिर

 

चिखल कालो- गोव्यातील मार्सेल हॅम्लेटमध्ये धार्मिक चिखल उत्सव साजरा केला जातो

450 वर्षांहून अधिक काळ पोर्तुगीज प्रदेश असल्याने, गोवा संस्कृती ही पूर्व आणि पाश्चात्य अशा दोन्ही शैलींचे एकत्रीकरण आहे, ज्यामध्ये नंतरची भूमिका अधिक प्रभावी आहे. गोव्याची झांकी दीपस्तंभ, क्रॉस आणि घोडे मोडनी आणि त्यानंतर रथावर लक्ष केंद्रित करून धार्मिक एकोपा दाखवते. राजांचा युरोपीय शाही पोशाख हा गोव्याच्या सांस्कृतिक वारशाचा तितकाच भाग आहे, ज्याप्रमाणे या राज्यातील विविध धर्म आणि संस्कृतींचे अनोखे मिश्रण दर्शविणारी प्रादेशिक नृत्ये आहेत. ख्रिसमस, इस्टर, कार्निव्हल, दिवाळी, शिग्मो, चावोथ, संवत्सर पाडो, दसरा इत्यादी प्रमुख स्थानिक सण आहेत. गोवन कार्निव्हल आणि ख्रिसमस-नवीन वर्षाचे उत्सव अनेक पर्यटकांना आकर्षित करतात.[उद्धरण आवश्यक]

 

गोमंत विभूषण पुरस्कार, गोवा राज्याचा सर्वोच्च नागरी सन्मान, गोवा सरकार 2010 पासून दरवर्षी दिला जातो.[83][84]

 

नृत्य आणि संगीत

मुख्य लेख: गोव्याचे संगीत

देख्नी, फुगडी, कॉरिडिन्हो, मांडो, दुलपोड आणि फाडो हे पारंपरिक गोव्यातील कला प्रकार आहेत.[85] गोवन कॅथलिकांना सामाजिक संमेलने आणि तियात्र (टियाट्रो) आवडतात. त्याच्या पोर्तुगीज इतिहासाचा भाग म्हणून, संगीत हा गोव्यातील घरांचा अविभाज्य भाग आहे. "गोवा लोक संगीत आणि खेळाने जन्माला येतात" असे अनेकदा म्हटले जाते. पियानो, गिटार आणि व्हायोलिन यांसारखी पाश्चात्य वाद्ये कॅथलिक लोकांच्या धार्मिक आणि सामाजिक कार्यात मोठ्या प्रमाणावर वापरली जातात.[उद्धरण आवश्यक]

 

गोव्यातील हिंदूंना नाटक, भजन आणि कीर्तनाची खूप आवड आहे.[संदर्भ आवश्यक] मोगुबाई कुर्डीकर, किशोरी आमोणकर, केसरबाई केरकर, जितेंद्र अभिषेकी आणि पंडित प्रभाकर कारेकर यांच्यासह अनेक प्रसिद्ध भारतीय शास्त्रीय गायक गोव्यातील आहेत.

 

रंगमंच

हे देखील पहा: गोवा साहित्य

 

गोवन-चुमर-चित्रम

नाटक, तियात्र (सर्वात लोकप्रिय) आणि जागोर हे गोव्याच्या पारंपारिक कलाकृतींचे प्रमुख प्रकार आहेत. रणमाले, दशावतारी, कालो, गौलंकला, ललित, कला आणि रथकला हे इतर प्रकार आहेत.

 

"जागोर" हे पारंपारिक लोकनृत्य-नाट्य, गोव्यातील हिंदू कुणबी आणि ख्रिश्चन गौड समुदायाद्वारे पीक संरक्षण आणि समृद्धीसाठी दैवी कृपा मिळविण्यासाठी सादर केले जाते. जागोरचा शाब्दिक अर्थ "जागरण" किंवा जागृत रात्री असा आहे. असा ठाम विश्वास आहे की रात्रभर चाललेल्या कामगिरीने देवतांना वर्षातून एकदा जागृत केले जाते आणि ते गावाचे रक्षण करत वर्षभर जागृत राहतात.[उद्धरण आवश्यक]

 

पेर्नी जागोर हे प्राचीन मुखवटा नृत्य आहे - गोव्याचे नाटक, पेर्नी कुटुंबांद्वारे सादर केले जाते, विविध प्राणी, पक्षी, अति नैसर्गिक शक्ती, देवता, दानव आणि सामाजिक पात्रे यांचे चित्रण केलेले लाकडी मुखवटे वापरून सादर केले जातात.[उद्धरण आवश्यक]

 

गौडा जागोर ही सामाजिक जीवनाची छाप आहे, जी मानवी पात्रांचे सर्व विद्यमान मूड आणि मोड प्रदर्शित करते. हे मुख्यतः तीन मुख्य पात्रांवर आधारित आहे, घरशेर, निखंडर आणि परपती हे चमकणारे कपडे आणि हेडगियर परिधान करतात. नगारा/डोबे, घुमट, मदाळे आणि कंसाळे यांसारख्या गोव्यातील लोक वाद्यांच्या दोलायमान सुरांसह या कामगिरीचा समावेश आहे.[उद्धरण आवश्यक]

 

काही ठिकाणी, हिंदू आणि ख्रिश्चन समुदायाच्या सहभागाने जागोरचे कार्यक्रम आयोजित केले जातात, ज्यामध्ये, हिंदूंद्वारे पात्रे खेळली जातात आणि ख्रिश्चन कलाकारांद्वारे संगीत समर्थन प्रदान केले जाते.[88]

 

कोंकणी भाषा आणि संगीत जिवंत ठेवण्यात तियात्र (Teatro) आणि त्यातील कलाकारांचा मोठा वाटा आहे. Tiatrs केवळ कोंकणीच्या रोमन लिपीमध्ये आयोजित केले जातात कारण ती प्रामुख्याने ख्रिश्चन समुदायावर आधारित कृती आहे. ते नियमित अंतराने संगीतासह दृश्यांमध्ये प्ले केले जातात, दृश्ये दैनंदिन जीवनाचे चित्रण आहेत आणि सामाजिक आणि सांस्कृतिक परिस्थितीचे चित्रण करण्यासाठी ओळखले जातात. विशेषत: कला अकादमी, पणजी, रवींद्र भवन, मडगाव येथील पै टियाट्रिस्ट हॉल येथे विशेषत: वीकेंडला नियमितपणे टियाटर्स आयोजित केले जातात आणि नवीन रवींद्र भवन, बायना, वास्को येथे देखील अलीकडील शो सुरू झाले आहेत. ड्रम, बास, कीबोर्ड आणि ट्रम्पेट्स यांसारखी पाश्चात्य वाद्ये. या शोचा भाग आहेत आणि त्यापैकी बहुतेक ध्वनी रीतीने वाजवले जातात.[उद्धरण आवश्यक] हा गोव्याच्या काही कला प्रकारांपैकी एक आहे जो मध्य-पूर्व, अमेरिका आणि युरोपमधील गोवा लोकांमध्ये लोकप्रिय कामगिरीसह जगभरात प्रसिद्ध आहे.[उद्धरण आवश्यक]

 

कोकणी सिनेमा

 

भारत गोवा चित्रपट महोत्सव

कोंकणी चित्रपट हा एक भारतीय चित्रपट उद्योग आहे, जेथे कोंकणी भाषेत चित्रपट बनवले जातात, जी प्रामुख्याने गोवा, महाराष्ट्र आणि कर्नाटक या भारतीय राज्यांमध्ये आणि थोड्या प्रमाणात केरळमध्ये बोलली जाते. गोवा, कर्नाटक, महाराष्ट्र आणि केरळमध्ये कोकणी चित्रपटांची निर्मिती झाली आहे.[89]

 

24 एप्रिल 1950 रोजी प्रदर्शित झालेला पहिला पूर्ण-लांबीचा कोकणी चित्रपट मोगाचो अन्वड्डो हा होता आणि ईटीआयसीए पिक्चर्सच्या बॅनरखाली मूळ मापुसाचे रहिवासी असलेल्या एल्जेरी ब्रागांझा यांनी त्याची निर्मिती व दिग्दर्शन केले होते.[90][91] त्यामुळे २४ एप्रिल हा कोकणी चित्रपट दिन म्हणून साजरा केला जातो.[92] 2004 पासून, 35 व्या आवृत्तीपासून सुरू होणार्‍या, भारतीय आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सवाने त्याचे कायमस्वरूपी ठिकाण गोव्यात हलवले, ते दरवर्षी नोव्हेंबर आणि डिसेंबर महिन्यात आयोजित केले जाते.[93] 2009 च्या जगातील सर्वोत्कृष्ट चित्रपटांच्या यादीत कोकणी चित्रपट पलताडचो मनीसचा समावेश करण्यात आला आहे.[94]

 

कोकणी चित्रपट सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासाठी राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कारासाठी पात्र आहेत. राजेंद्र तालक दिग्दर्शित ओ मारिया हा जून 2011 पर्यंतचा सर्वात व्यावसायिकदृष्ट्या यशस्वी कोकणी चित्रपट आहे.[95] 2012 मध्ये, मिलरॉय गोज दिग्दर्शित डिजिटल थिएटरिकल फिल्म द व्हिक्टिम सादर करून संपूर्ण नवीन बदल कोंकणी सिनेमात स्वीकारण्यात आला.[96] सुखाचेम सोपोन, आमचेम नोक्सिब, निर्मोन, म्होजी घोरकर्ण, कोर्तुबांचो सोनवसार, जीवीत आमचेम ऑक्झेम, मोग अनी मोईपास, भुईरांतलो मुनिस, सुझान, बोगलंट, पडरी आणि भोगसोने हे काही जुने कोकणी चित्रपट आहेत. उजवाडू हा २०११ चा कासरगोड चिन्ना दिग्दर्शित आणि केजे धनंजया आणि अनुराधा पडियार निर्मित कोकणी चित्रपट आहे.[उद्धरण आवश्यक]

 

अन्न

मुख्य लेख: गोवन पाककृती

गोवन कोळंबी करी, राज्यभर लोकप्रिय डिश

 

डुकराचे मांस विंडालू हे गोवन करी डिश राज्यात आणि जगभरात लोकप्रिय आहे.

 

चमुका, गोवा समोसे

 

पारंपारिक गोवा फिश करी

 

फिश करीसोबत भात (कोकणीमध्ये झिट कोड्डी) हा गोव्यातील मुख्य आहार आहे. गोव्याचे पाककृती विस्तृत पाककृतींसह शिजवलेल्या माशांच्या विविध प्रकारच्या खाद्यपदार्थांसाठी प्रसिद्ध आहे. नारळ आणि खोबरेल तेल गोव्याच्या स्वयंपाकात मिरची, मसाले आणि व्हिनेगरसह मोठ्या प्रमाणावर वापरले जाते, कॅथोलिक पाककृतीमध्ये वापरले जाते, जे अन्नाला एक अद्वितीय चव देते. गोव्याच्या पाककृतीवर पोर्तुगीज पाककृतीचा खूप प्रभाव आहे.[उद्धरण आवश्यक]

 

गोव्याचे अन्न गोवन कॅथोलिक आणि गोवन हिंदू पाककृतींमध्ये विभागले जाऊ शकते ज्यामध्ये प्रत्येक अतिशय भिन्न अभिरुची, वैशिष्ट्ये आणि स्वयंपाक शैली दर्शविते. डुकराचे मांस जसे की Vindalho, Xacuti, chouriço, आणि Sorpotel गोव्याच्या कॅथलिकांमध्ये मोठ्या प्रसंगी शिजवले जातात. खातखते या नावाने ओळखला जाणारा मिश्र भाजीचा स्टू हा हिंदू आणि ख्रिश्चन सारख्याच सणांच्या वेळी एक अतिशय लोकप्रिय पदार्थ आहे. खातखतेमध्ये किमान पाच भाज्या, ताजे नारळ आणि खास गोव्याचे मसाले असतात जे सुगंध वाढवतात. सर्व मूळचे गोव्याचे आहेत. बेबिंका म्हणून ओळखले जाणारे समृद्ध अंडी-आधारित, बहुस्तरीय भाजलेले गोड ख्रिसमसमध्ये पारंपारिक आहे.[उद्धरण आवश्यक]

 

गोव्यातील सर्वात लोकप्रिय अल्कोहोलिक पेय फेनी आहे. काजूची फेणी काजूच्या झाडाच्या आंबलेल्या फळांच्या रसाच्या दुहेरी ऊर्ध्वपातनातून बनविली जाते, तर नारळाची फेणी ताडीच्या आंबलेल्या रसाच्या दुहेरी ऊर्धपातनापासून बनविली जाते. उरक हे आणखी एक स्थानिक मद्य आहे जे आंबलेल्या काजूच्या फळांच्या रसातून तयार केले जाते. वस्तुतः बार संस्कृती ही गोव्याच्या गावांमधील एक अद्वितीय पैलू आहे जिथे स्थानिक बार हे गावकऱ्यांना आराम करण्यासाठी भेटीचे ठिकाण म्हणून काम करतात.[97] पोर्तुगीज राजवटीमुळे गोव्यातही समृद्ध वाइन संस्कृती आहे.[98][99]

 

आर्किटेक्चर

मडगावमधील सात गॅबल्सचे घर

 

वेल्हा गोवा गॅलेरिया, पणजी मध्ये

 

गोव्याची वास्तुकला मूळ गोवा, ओटोमन आणि पोर्तुगीज शैलींचे संयोजन आहे. पोर्तुगीजांनी चार शतके राज्य केले आणि राज्य केले, अनेक चर्च आणि घरे पोर्तुगीज शैलीतील वास्तुकलेचा एक उल्लेखनीय घटक धारण करतात. गोव्यातील हिंदू घरांवर कोणताही पोर्तुगीज प्रभाव दिसून येत नाही, जरी आधुनिक मंदिर स्थापत्य हे द्रविडियन, हेमाडपंथी, इस्लामिक आणि पोर्तुगीज वास्तुकलेसह मूळ गोवन मंदिर शैलीचे मिश्रण आहे.[100] पोर्तुगीजांनी मंदिरे उद्ध्वस्त केल्यामुळे मूळ गोव्यातील मंदिर वास्तुकला वापरात आली नाही आणि कोंकणीतील ठावयी म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या स्थापत्यांचे ख्रिश्चन धर्मात रूपांतर झाले तरीही लाकडी काम आणि कवी भित्तीचित्रे आजही पाहता येतात.[101]

 

उल्लेखनीय लोक

मुख्य लेख: गोव्यातील लोकांची यादी

मीडिया आणि संवाद

मुख्य लेख: गोव्यातील मीडिया

गोव्यात भारतात उपलब्ध जवळपास सर्व दूरचित्रवाणी चॅनेलद्वारे सेवा दिली जाते. गोव्यातील बहुतांश भागात केबलद्वारे वाहिन्या मिळतात. अंतर्गत क्षेत्रांमध्ये, चॅनेल उपग्रह डिशद्वारे प्राप्त केले जातात. दूरदर्शन, राष्ट्रीय दूरदर्शन प्रसारक, दोन विनामूल्य स्थलीय चॅनेल प्रसारित करतात.[102]

 

DTH (डायरेक्ट टू होम) टीव्ही सेवा Dish TV, Videocon D2H, Tata Sky आणि DD Direct Plus वरून उपलब्ध आहेत. ऑल इंडिया रेडिओ हे राज्यातील एकमेव रेडिओ चॅनल आहे जे एफएम आणि एएम दोन्ही बँडवर प्रसारित करते. दोन AM चॅनल प्रसारित केले जातात, प्राथमिक चॅनल 1287 kHz वर आणि विविध भारती चॅनल 1539 kHz वर. आकाशवाणीच्या एफएम चॅनेलला एफएम इंद्रधनुष्य म्हणतात आणि ते 105.4 मेगाहर्ट्झवर प्रसारित केले जाते. अनेक खाजगी FM रेडिओ चॅनेल उपलब्ध आहेत, बिग FM 92.7 वर आणि रेडिओ इंडिगो 91.9 MHz वर. ज्ञान वाणी हे शैक्षणिक रेडिओ चॅनेल पणजीवरून 107.8 मेगाहर्ट्झवर प्रसारित होणारे IGNOU द्वारे चालवले जाते. 2006 मध्ये, सेंट झेवियर्स कॉलेज, मापुसा, कॅम्पस कम्युनिटी रेडिओ स्टेशन "व्हॉईस ऑफ झेवियर्स" सुरू करणारे राज्यातील पहिले महाविद्यालय बनले.[103]

 

प्रमुख सेल्युलर सेवा ऑपरेटर्समध्ये भारती एअरटेल, व्होडाफोन एस्सार, आयडिया सेल्युलर (2018 मध्ये व्होडाफोनमध्ये विलीन झाले), टेलिनॉर, रिलायन्स इन्फोकॉम, टाटा डोकोमो, बीएसएनएल सेलओन आणि जिओ यांचा समावेश आहे.[ संदर्भ आवश्यक]

 

स्थानिक प्रकाशनांमध्ये इंग्रजी भाषा ओ हेराल्डो (गोव्याचा सर्वात जुना, एके काळी पोर्तुगीज भाषेचा पेपर), द गोमंतक टाईम्स आणि द नवहिंद टाइम्स यांचा समावेश होतो. या व्यतिरिक्त शहरी भागात मुंबई आणि बंगळुरू येथून टाईम्स ऑफ इंडिया आणि द इंडियन एक्स्प्रेसलाही मिळतात. टाईम्स ऑफ इंडियाने नुकतेच गोव्यातूनच प्रकाशन सुरू केले आहे, स्थानिक लोकसंख्येच्या बातम्या थेट राज्याच्या राजधानीतून दिल्या आहेत. अधिकृतपणे मान्यताप्राप्त वृत्तपत्रांच्या यादीमध्ये ओ हेराल्डो, द नवहिंद टाईम्स आणि द गोमंतक टाइम्स इंग्रजीत आहेत; भांगर भुईं कोकणी (देवनागरी लिपी); आणि तरुण भारत, गोमंतक, नवप्रभा, गोवा टाईम्स, सनातन प्रभात, गोवदूत आणि लोकमत (सर्व मराठीत). सर्व दैनिके आहेत. राज्यातील इतर प्रकाशनांमध्ये प्लॅनेट गोवा (इंग्रजी, मासिक), गोवा टुडे (इंग्रजी, मासिक), गोवा ऑब्झर्व्हर (इंग्रजी, साप्ताहिक), Vauraddeancho Ixtt (रोमन-लिपी कोकणी, साप्ताहिक) गोवा मेसेंजर, वास्को वॉच, गुलाब (कोकणी,) यांचा समावेश आहे. मासिक), बिंब (देवनागरी-लिपी कोकणी).[104]

 

एक इलेक्ट्रॉनिक मेलिंग लिस्ट जी गोव्यात आहे ती गोआनेट आहे.[105][106][चांगले स्रोत आवश्यक]

 

खेळ

अधिक माहिती: क्रीडा क्षेत्रातील गोवा

 

फातोर्डा स्टेडियम

सामान्यतः इतर राज्यांमध्ये क्रिकेटची आवड असते परंतु असोसिएशन फुटबॉल हा गोव्यातील सर्वात लोकप्रिय खेळ आहे आणि पोर्तुगीजांच्या प्रभावामुळे गोव्याच्या संस्कृतीत अंतर्भूत आहे[१०७] राज्यात त्याचे मूळ 1883 मध्ये आले आहे जेव्हा भेट देणारे आयरिश धर्मगुरू फा. विल्यम रॉबर्ट लायन्स यांनी "ख्रिश्चन शिक्षण" चा भाग म्हणून या खेळाची स्थापना केली.[107][108] 22 डिसेंबर 1959 रोजी Associação de Futebol de Goa ची स्थापना झाली, जी गोवा फुटबॉल असोसिएशन या नवीन नावाने राज्यात खेळाचे व्यवस्थापन करत आहे.[107] गोवा, पश्चिम बंगाल आणि केरळसह[107] हे भारतातील फुटबॉलचे ठिकाण आहे आणि राष्ट्रीय आय-लीगमधील अनेक फुटबॉल क्लबचे घर आहे. राज्याच्या फुटबॉल पॉवरहाऊसमध्ये साळगावकर, डेम्पो, चर्चिल ब्रदर्स, वास्को, स्पोर्टिंग क्लब डी गोवा आणि एफसी गोवा यांचा समावेश आहे. पहिला युनिटी वर्ल्ड कप 2014 मध्ये गोव्यात आयोजित करण्यात आला होता. राज्याचे मुख्य फुटबॉल स्टेडियम, फातोर्डा स्टेडियम, मडगाव येथे आहे आणि क्रिकेट सामने देखील आयोजित केले जातात.[109] राज्याने 2017 फिफा अंडर-17 विश्वचषकाचे काही सामने आणि 2022 फिफा अंडर-17 महिला विश्वचषकातील अनेक सामने फातोर्डा स्टेडियममध्ये आयोजित केले होते.[110][111]

 

अनेक गोवा नागरिकांनी फुटबॉलमध्ये भारताचे प्रतिनिधित्व केले आहे आणि त्यापैकी सहा, समीर नाईक, क्लायमॅक्स लॉरेन्स, ब्रह्मानंद सांखवळकर, ब्रुनो कौटिन्हो, मॉरिसियो अफोंसो आणि रॉबर्टो फर्नांडिस या सर्वांनी राष्ट्रीय संघाचे नेतृत्व केले आहे. गोव्याचा स्वतःचा राज्य फुटबॉल संघ आणि लीग आहे, गोवा व्यावसायिक लीग. भारतातील बहुधा हे एकमेव राज्य आहे जिथे क्रिकेटला सर्व खेळांमध्ये सर्वात महत्त्वाचे मानले जात नाही. गोव्याचे फुटबॉल चाहते आहेत, विशेषत: पोर्तुगाल (बेनफिका, स्पोर्टिंग) आणि ब्राझीलमधील फुटबॉल संघांचे विशेषत: 'युरोपियन कप' आणि 'वर्ल्ड कप' चॅम्पियनशिपसारख्या प्रमुख फुटबॉल स्पर्धांमध्ये. पोर्तुगीज फुटबॉलपटू रोनाल्डो आणि ब्राझीलचा नेमार हे गोव्यातील सुपरस्टार फुटबॉलपटू आहेत.[उद्धरण आवश्यक]

 

गोव्याचा स्वतःचा क्रिकेट संघही आहे. दिलीप सरदेसाई आणि शिखा पांडे भारतासाठी आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट खेळणारे आजपर्यंतचे एकमेव गोवा आहेत.[112] गोव्याचा आणखी एक क्रिकेटपटू, सुयश प्रभुदेसाई, रॉयल चॅलेंजर्स बंगलोरने आयपीएल 2021 मध्ये ₹20 लाख आणि आयपीएल 2022 मध्ये ₹30 लाखांच्या मूळ किमतीसाठी निवडला होता. [113][114]

 

भारत (गोवा) हा 'लुसोफोनी ऑलिम्पिक गेम्स' चा सदस्य आहे जो पोर्तुगीज CPLP सदस्य देशांपैकी एका देशामध्ये दर चार वर्षांनी आयोजित केला जातो, ज्यामध्ये 11 देशांतील 733 खेळाडू असतात. स्पर्धा करणारे बहुतेक देश हे CPLP (पोर्तुगीज भाषा देशांचा समुदाय) चे सदस्य आहेत, परंतु काही देश महत्त्वपूर्ण पोर्तुगीज समुदाय असलेले किंवा पोर्तुगालचा इतिहास असलेले देश आहेत. हा कार्यक्रम कॉमनवेल्थ गेम्स (कॉमनवेल्थ ऑफ नेशन्सच्या सदस्यांसाठी) आणि ज्युक्स डे ला फ्रँकोफोनी (फ्रॅन्कोफोन समुदायासाठी) च्या संकल्पनेत साम्य आहे.[उद्धरण आवश्यक]

 

शिक्षण

मुख्य लेख: गोव्यातील शिक्षण

हे देखील पहा: गोव्यातील उच्च शिक्षण संस्थांची यादी

गोवा विद्यापीठ

गोवा विद्यापीठ

 

शैक्षणिक लैंगिक तफावत दूर करण्यासाठी ५० वर्षांहून अधिक वर्षांपूर्वी स्थापन केलेले कार्मेल कॉलेज फॉर वुमन हे गोवा विद्यापीठाशी संलग्न आहे.

 

गोवा मेडिकल कॉलेज, पूर्वी Escola Médico–Cirúrgica de Goa असे म्हटले जात असे

 

गोव्यात भारतातील सर्वात आधीच्या शैक्षणिक संस्था युरोपियन सहाय्याने बांधल्या गेल्या होत्या. पोर्तुगीजांनी धार्मिक शिक्षणासाठी सेमिनरी आणि प्राथमिक शिक्षणासाठी पॅरिश शाळा उभारल्या. स्थापना सी. 1542 सेंट फ्रान्सिस झेवियर, सेंट पॉल कॉलेज, गोवा जुन्या गोव्यातील एक जेसुइट शाळा होती, जी नंतर कॉलेज बनली. सेंट पॉल एकेकाळी संपूर्ण आशियातील मुख्य जेसुइट संस्था होती. त्यात भारतातील पहिले मुद्रणालय होते आणि 1556 मध्ये पहिली पुस्तके प्रकाशित केली.[उद्धरण आवश्यक]

 

वैद्यकीय शिक्षणाची सुरुवात 1801 मध्ये गोव्यातील जुन्या शहरातील रॉयल आणि मिलिटरी हॉस्पिटलमध्ये नियमित वैद्यकीय अभ्यासक्रम सुरू करून झाली. Escola Médico-Cirúrgica de (Nova) Goa (मेडिकल-सर्जिकल स्कूल ऑफ गोवा) म्हणून 1842 मध्ये तयार केलेले, गोवा मेडिकल कॉलेज हे आशियातील सर्वात जुन्या वैद्यकीय महाविद्यालयांपैकी एक आहे आणि सर्वात जुने वैद्यकीय ग्रंथालय आहे (1845 पासून).[115] हे गोव्यातील सर्वात मोठे रुग्णालय आहे आणि आजही ते वैद्यकीय प्रशिक्षण देत आहे.[उद्धरण आवश्यक]

 

2011 च्या जनगणनेनुसार, गोव्याचा साक्षरता दर 87% आहे, 90% पुरुष आणि 84% स्त्रिया साक्षर आहेत.[116] प्रत्येक तालुका गावांचा बनलेला आहे, प्रत्येकामध्ये शासनामार्फत चालविण्यात येणारी शाळा आहे. सरकारी शाळांपेक्षा खासगी शाळांना प्राधान्य दिले जाते. सर्व शाळा गोवा माध्यमिक आणि उच्च माध्यमिक शिक्षण मंडळाच्या अंतर्गत येतात, ज्यांचा अभ्यासक्रम राज्य शिक्षण विभागाने विहित केलेला आहे. अखिल भारतीय ICSE अभ्यासक्रम किंवा NIOS अभ्यासक्रमाची सदस्यता घेणार्‍या काही शाळा देखील आहेत. गोव्यातील बहुतेक विद्यार्थी शिक्षणाचे माध्यम इंग्रजीसह त्यांचे हायस्कूल पूर्ण करतात. बहुतांश प्राथमिक शाळा मात्र कोकणी आणि मराठी (खाजगी, पण सरकारी अनुदानित शाळांमध्ये) वापरतात. भारतातील बहुतेक भागांप्रमाणेच, इंग्रजी माध्यमाच्या शिक्षणाच्या बाजूने स्थानिक माध्यमांसाठी नावनोंदणीची संख्या कमी झाली आहे. द टाइम्स ऑफ इंडियामध्ये प्रकाशित झालेल्या एका अहवालानुसार, गोव्यातील 84% प्राथमिक शाळा प्रशासकीय प्रमुखाशिवाय चालवल्या जात होत्या.[117]

 

गोव्यातील काही उल्लेखनीय शाळांमध्ये मिरामारमधील शारदा मंदिर शाळा, मडगावमधील लोयोला हायस्कूल आणि साओ जोसे डी अरेलमधील द किंग्ज स्कूल यांचा समावेश आहे. दहा वर्षांच्या शालेय शिक्षणानंतर, विद्यार्थी उच्च माध्यमिक शाळेत प्रवेश घेतात, जे विज्ञान, कला, कायदा आणि वाणिज्य यासारख्या लोकप्रिय प्रवाहांमध्ये अभ्यासक्रम देतात. एखादा विद्यार्थी व्यावसायिक अभ्यासाचा अभ्यासक्रम देखील निवडू शकतो. याव्यतिरिक्त, ते तीन वर्षांच्या डिप्लोमा कोर्समध्ये सामील होऊ शकतात. दोन वर्षांच्या महाविद्यालयानंतर व्यावसायिक पदवी कार्यक्रम होतो. गोवा विद्यापीठ, गोव्यातील एकमेव विद्यापीठ, तळेगओ येथे आहे आणि बहुतेक गोवा महाविद्यालये त्याच्याशी संलग्न आहेत.[उद्धरण आवश्यक]

 

राज्यात सहा अभियांत्रिकी महाविद्यालये आहेत. गोवा अभियांत्रिकी महाविद्यालय आणि नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी गोवा ही सरकारी अनुदानित महाविद्यालये आहेत तर खाजगी अभियांत्रिकी महाविद्यालयांमध्ये फातोर्डा येथील डॉन बॉस्को अभियांत्रिकी महाविद्यालय, शिरोडा येथील श्री रायेश्वर इन्स्टिट्यूट ऑफ इंजिनीअरिंग अँड इन्फॉर्मेशन टेक्नॉलॉजी, एग्नेल इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी, अँड डिझाइन (AITD), असागाओ, बार्डेझ आणि वेर्णा येथील पाद्रे कॉन्सेकाओ अभियांत्रिकी महाविद्यालय. 2004 मध्ये, भारतातील प्रमुख संस्थांपैकी एक असलेल्या BITS पिलानीने दाबोलिम जवळ झुआरीनगर येथे BITS पिलानी गोवा कॅम्पस या दुसऱ्या कॅम्पसचे उद्घाटन केले. इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी गोवा (IIT गोवा) ने 2016 पासून गोवा अभियांत्रिकी महाविद्यालयात असलेल्या तात्पुरत्या कॅम्पसमधून कार्य करण्यास सुरुवात केली. कोटार्ली, संगुएम येथे कायमस्वरूपी कॅम्पसची जागा निश्चित करण्यात आली.[118]

 

फार्मसी, आर्किटेक्चर आणि दंतचिकित्सा देणारी महाविद्यालये आणि अनेक खाजगी महाविद्यालये कायदा, कला, वाणिज्य आणि विज्ञान देतात. दोन नॅशनल ओशनोग्राफिक सायन्स संबंधित केंद्रे देखील आहेत: नॅशनल सेंटर फॉर अंटार्क्टिक अँड ओशन रिसर्च इन वास्को द गामा आणि डोना पॉला येथील नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ ओशनोग्राफी. प्रीमियर बिझनेस स्कूल [उद्धरण आवश्यक] अभियांत्रिकी महाविद्यालयांव्यतिरिक्त, पणजी, बिचोलिम आणि करचोरम येथे सरकारी पॉलिटेक्निक संस्था आहेत आणि वेर्नामध्ये फादर ऍग्नेल पॉलिटेक्निक आणि वास्को द गामा येथील इन्स्टिट्यूट ऑफ शिपबिल्डिंग टेक्नॉलॉजी सारख्या अनुदानित संस्था आहेत ज्या तांत्रिक आणि व्यावसायिक प्रशिक्षण.[119]

 

गोव्यातील इतर महाविद्यालयांमध्ये श्री दामोदर कॉलेज ऑफ कॉमर्स अँड इकॉनॉमिक्स, मडगावमधील व्हीव्हीएमचे आरएम साळगावकर उच्च माध्यमिक विद्यालय, जीव्हीएमचे एसएनजेए उच्च माध्यमिक विद्यालय, डॉन बॉस्को कॉलेज, डीएमचे कला, विज्ञान आणि वाणिज्य महाविद्यालय, सेंट झेवियर्स कॉलेज, कार्मेल कॉलेज, पार्वतीबाई यांचा समावेश आहे. चौघुले महाविद्यालय, धेंपे महाविद्यालय, दामोदर महाविद्यालय, एमईएस कला व वाणिज्य महाविद्यालय, एस.एस.समितीचे उच्च माध्यमिक विद्यालय ऑफ सायन्स आणि रोझरी महाविद्यालय ऑफ कॉमर्स अँड आर्ट्स. पोर्तुगीज भाषा आणि संस्कृतीत नव्याने रुची निर्माण झाल्यामुळे, गोव्यातील अनेक शाळांमध्ये सर्व स्तरांवर पोर्तुगीज शिक्षण दिले जाते, मुख्यतः खाजगी शाळांमध्ये. काही प्रकरणांमध्ये, गोव्याचे विद्यार्थी पोर्तुगालमध्ये विद्यार्थी विनिमय कार्यक्रम करतात.[उद्धरण आवश्यक]

 

वाहतूक

हवा

 

गोवा आंतरराष्ट्रीय विमानतळ, दाबोलीम

 

न्यू गोवा आंतरराष्ट्रीय विमानतळ, मोपा

गोवा दोन आंतरराष्ट्रीय विमानतळांद्वारे सेवा दिली जाते, गोवा आंतरराष्ट्रीय विमानतळ, आयएनएस हंसा येथे नागरी एन्क्लेव्ह आहे, वास्को द गामा जवळ दाबोलिम येथे स्थित नौदल विमानतळ आणि मोपा येथील न्यू गोवा आंतरराष्ट्रीय विमानतळ आहे.[120][121] विमानतळ नियोजित देशांतर्गत आणि आंतरराष्ट्रीय हवाई सेवेची पूर्तता करतो, नवीन विमानतळ मार्च 2023 पासून आंतरराष्ट्रीय कामकाज सुरू करेल.[122] गोव्याने मध्यपूर्वेतील दोहा, दुबई, मस्कत, शारजाह आणि कुवेत येथे एअर अरेबिया, एअर इंडिया, गोएअर, इंडिगो, ओमान एअर, स्पाईसजेट आणि कतार एअरवेज यांसारख्या विमान कंपन्यांद्वारे आंतरराष्ट्रीय कनेक्शन निर्धारित केले आहेत. जरी अलीकडेपर्यंत रात्रीच्या ऑपरेशनला परवानगी नव्हती, तरीही लष्कर आता नागरी विमान कंपन्यांना रात्रीच्या वेळी उड्डाण करण्यास परवानगी देते.[उद्धरण आवश्यक]

 

रस्ता

 

गोव्याचा बहुतांश भाग रस्त्यांनी जोडलेला आहे.

 

गोव्यातील बस स्थानकावर सरकारी कदंब बसेस

गोव्याच्या सार्वजनिक वाहतुकीमध्ये मोठ्या शहरांना ग्रामीण भागाशी जोडणाऱ्या खाजगी बसेसचा समावेश होतो. कदंब परिवहन महामंडळाद्वारे चालवल्या जाणार्‍या सरकारी बसेस, प्रमुख मार्ग (जसे पणजी-मारगाव मार्ग) आणि राज्याच्या काही दुर्गम भागांना जोडतात. कॉर्पोरेशनकडे 15 बस स्टँड, 4 डेपो आणि पोर्वोरिम येथे एक केंद्रीय कार्यशाळा आणि पोर्वोरिम येथे मुख्य कार्यालय आहे.[123] पणजी आणि मरगाव सारख्या मोठ्या शहरांमध्ये शहरांतर्गत बसेस चालतात. तथापि, गोव्यातील सार्वजनिक वाहतूक कमी विकसित आहे, आणि रहिवासी त्यांच्या स्वत: च्या वाहतुकीवर मोठ्या प्रमाणात अवलंबून असतात, सामान्यत: मोटर चालवलेल्या दुचाकी आणि लहान कौटुंबिक कार.[उद्धरण आवश्यक]

 

 

मोटरसायकल टॅक्सी किंवा "पायलट"

गोव्यातून चार राष्ट्रीय महामार्ग जातात. NH-66 (ex NH-17) भारताच्या पश्चिम किनार्‍यावर धावते आणि गोव्याला उत्तरेला मुंबई आणि दक्षिणेला मंगलोरला जोडते. राज्यभर चालणारा NH-4A राजधानी पणजीला पूर्वेकडील बेळगावशी जोडतो, गोव्याला डेक्कनमधील शहरांशी जोडतो. NH-366 (ex NH-17A) NH-66 ला मुरगाव बंदराला कोर्टालिम पासून जोडते. नवीन NH-566 (ex NH-17B) हा मुरगाव बंदर ते NH-66 ला दाबोलिम विमानतळ मार्गे वेर्णा येथे जोडणारा चार-लेन महामार्ग आहे, जो प्रामुख्याने दाबोलिम विमानतळ आणि वास्को द गामाकडे जाणाऱ्या वाहतुकीसाठी NH-366 वरील दबाव कमी करण्यासाठी बांधलेला आहे. NH-768 (ex NH-4A) पणजी आणि पोंडा यांना बेळगाव आणि NH-4 ला जोडते. गोव्यात एकूण २२४ किमी (१३९ मैल) राष्ट्रीय महामार्ग, २३२ किमी (१४४ मैल) राज्य महामार्ग आणि ८१५ किलोमीटर (५०६ मैल) जिल्हा महामार्ग आहेत. गोव्यातील राष्ट्रीय महामार्ग हे देशातील सर्वात अरुंद आहेत आणि नजीकच्या भविष्यासाठी ते असेच राहतील, कारण राज्य सरकारने अरुंद राष्ट्रीय महामार्गांना परवानगी देणारी सूट दिली आहे. केरळमध्ये महामार्ग ४५ मीटर (१४८ फूट) रुंद आहेत. इतर राज्यांमध्ये राष्ट्रीय महामार्ग हे 60 मीटर (200 फूट) रुंदीचे किमान चार लेन, तसेच 6 किंवा 8 लेनचे प्रवेश-नियंत्रित द्रुतगती महामार्ग आहेत.[124][125]

 

भाड्याने घेतलेल्या वाहतुकीमध्ये मीटर नसलेल्या टॅक्सी आणि शहरी भागात ऑटो रिक्षा यांचा समावेश होतो. गोव्यातील वाहतुकीचा आणखी एक प्रकार म्हणजे मोटारसायकल टॅक्सी, स्थानिक पातळीवर "पायलट" म्हणून ओळखले जाणारे चालक चालवतात. ही वाहने एका पिलियन रायडरची वाहतूक करतात, साधारणपणे वाटाघाटी केलेल्या भाड्यावर. बसेस व्यतिरिक्त, "वैमानिक" हे वाहतुकीचे सर्वात स्वस्त साधन मानतात.[126] गोव्यातील नदी क्रॉसिंगची सेवा नदी सुचालन विभागाद्वारे चालवल्या जाणार्‍या फ्लॅट-बॉटम फेरी बोटीद्वारे केली जाते.[उद्धरण आवश्यक]

 

गोव्याला येत्या काही वर्षांत दोन नवीन एक्स्प्रेस वे मिळतील, जे राज्याला जोडतील आणि देशाच्या इतर भागांशी संपर्क आणि दळणवळण वाढवतील. ते खालीलप्रमाणे आहेत.

 

नागपूर-गोवा द्रुतगती मार्ग: प्रस्तावित, 2028/29 पर्यंत पूर्ण होईल.[127][128]

कोकण द्रुतगती मार्ग: प्रस्तावित.[129]

रेल्वे

 

मडगाव रेल्वे स्टेशन

गोव्यात दोन रेल्वे मार्ग आहेत - एक दक्षिण पश्चिम रेल्वेद्वारे आणि दुसरी कोकण रेल्वेद्वारे चालविली जाते. दक्षिण पश्चिम रेल्वेद्वारे चालवली जाणारी लाईन वसाहती काळात बांधण्यात आली होती, जी वास्को द गामा, गोवा या बंदर शहराला बेळगाव, हुबळी, कर्नाटकशी मारगावमार्गे जोडते. 1990 च्या दशकात बांधण्यात आलेला कोकण रेल्वे मार्ग पश्चिम किनार्‍यावरील प्रमुख शहरांना जोडणार्‍या किनाऱ्याला समांतर धावतो.[उद्धरण आवश्यक]

 

मेट्रो

2018 मध्ये, NITI आयोगाने राजधानी पणजीला जोडणाऱ्या मेट्रो रेल्वेची योजना आखली होती. भविष्यात, दक्षिण गोव्यापासून ते कनाटक-गोवा सीमेच्या जवळ असलेल्या कर्नाटकातील कारवार या किनारी शहरापर्यंत विस्तारित केले जाईल.[130]

 

समुद्र

वास्को शहराजवळील मुरगाव पोर्ट ट्रस्ट खनिज धातू, पेट्रोलियम, कोळसा आणि आंतरराष्ट्रीय कंटेनर हाताळते. गोव्याच्या मध्यवर्ती भागातून मोठ्या प्रमाणात शिपमेंटमध्ये खनिजे आणि खनिजे असतात. मांडवीच्या काठावर असलेल्या पणजीमध्ये एक लहान बंदर आहे, जे 1980 च्या दशकाच्या उत्तरार्धापर्यंत गोवा आणि मुंबई दरम्यान प्रवासी स्टीमर्स हाताळत होते. 1990 च्या दशकात दमानिया शिपिंगद्वारे मुंबई आणि पणजीला जोडणारी अल्पकालीन कॅटामरान सेवा देखील होती.[उद्धरण आवश्यक]

 

संघटित गुन्हेगारी

हा विभाग भारतातील संघटित गुन्हेगारीचा उतारा आहे § गोव्यातील संघटित गुन्हेगारी.[संपादन]

भारतातील सर्वात लहान राज्यांपैकी एक असलेल्या गोव्यात अनेक स्थानिक भारतीय, रशियन, इस्रायली आणि नायजेरियन गुन्हेगारी गटांचा संघटित अंमली पदार्थांच्या व्यापारात मोठ्या प्रमाणावर सहभाग असल्याची नोंद आहे. ब्रिटीश, फ्रेंच, इटालियन, पोर्तुगीज आणि इतर युरोपियन राष्ट्रीयत्वाचे वैयक्तिक खेळाडू देखील आहेत असे सूत्रांनी सांगितले . काही दोन दशकांहून अधिक काळ राज्याला भेट देत आहेत आणि त्यांचे निश्चित आंतरराष्ट्रीय आणि स्थानिक ग्राहक आहेत.[131] अलीकडच्या काही दिवसांत गोवा हे आंतरराष्ट्रीय अंमली पदार्थांच्या व्यापाराचे प्रमुख केंद्र बनले आहे आणि ते खपाचे प्रमुख केंद्र बनले आहे. अंदाजानुसार, कोस्टगार्ड, नौदल, सीमाशुल्क गस्त आणि इतर सरकारी संस्थांकडून तपास सुरू झाल्यापासून, वेगवेगळ्या परदेशी ठिकाणांहून वाहणारी औषधे तुलनेने असुरक्षित गोव्याच्या किनारपट्टीवर येतात कारण मुंबई आणि त्याच्या अंतरावरचा प्रदेश यापुढे तस्करीसाठी सोपा मार्ग मानला जात नाही.